فرم های بونسای

منظور از فرم های بونسای چیست ؟ فرم ها و سبک های بونسای طی قرن ها و توسط هنرمندان و دانشمندان هنر های چینی و ژاپنی و براساس الگو برداری از طبیعت تکامل یافته. این تکامل تا به امروز ادامه داشته.
فرم‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلف چینی ( Penjing ) ، ویتنامی ( hòn non bộ ) ، ژاپنی (Bonsai )  و سبک اروپایی (طبیعت گرایی Naturalism )  ، هدف بونسای ایجاد درخت های زیبایی ست که بازتاب طبیعت باشد، و از آنجا که مناظر طبیعی  براساس موقعیت های جغرافیایی بسیار متفاوت هستند ممکن است فرم بونسای از منطقه ای به منطقه دیگر متفاوت باشد اما همه در تلاش هستند تا به همان نتیجه نهایی برسند، بازتاب طبیعت.

در این مطلب قصد داریم فرم‌‌‌‌‌‌‌‌ های اساسی بونسای (ژاپن) را مورد بررسی قرار بدهیم . در طی سالیان فرم‌‌‌‌‌‌‌‌های اساسی بونسای ژاپنی تکامل یافته و به عنوان روشی برای طبقه بندی و دستورالمعل لازم برای طراحی ظاهر یک بونسای بدل شده است. این فرم‌ها به مبتدیان کمک می‌­کند تا دیدی خوبی به اشکال مختلف بونسای پیدا کنند.

فرم‌‌‌‌‌‌‌‌های بونسای براساس “جهت تنه” (Trunk orientation)

۱- بونسای سبک تنه مستقیم (Chokkan)

در فرم “چوکان” تنه کاملاً راست و مستقیم است.این فرم اغلب در طبیعت رخ می‌­دهد. خصوصا زمانی درخت نور زیادی دریافت می‌کند و در مقابل بادهای شدید قرار ندارد. کاج‌ها از نمونه‌های فراوان این فرم در طبیعت هستند. تنه اصلی بونسای در این طرح راست و مستقيم است. قسمت پایين تنه ضخيم‌تر است و هر مقدار که به بالای درخت نزدیک شویم ضخامت تنه نيز کاهش می یابد. حدود یک سوم قسمت پایين تنه بدون شاخه است و بعد از آن شاخه ها شروع می شوند. در انتهای تنه نيز باید یک شاخه وجود داشته باشد به بيان دیگر تمامی ارتفاع درخت نباید توسط تنه آن شکل گيرد و شاخه انتهایی نيز در ارتفاع درخت نقش دارد.

۲- بونسای سبک تنه بی قاعده مستقیم (Moyogi)

فرم مویوگی یکی از فرم‌‌‌‌‌‌‌‌های پرطرفدار در بونسای است. عموما مردم بونسای را با این فرم می‌شناسند. فرم مویوگی یا اس (S) در چین به صورت انبوه بر روی گونه های نارون چینی و فیکوس رتوزا استفاده می‌شود.
در این سبک تنه درخت خميدگی ملایمی دارد. در واقع قسمت پایين تنه که ضخامت بيشتری نيز از قسمت بالای تنه دارد، با سطح خاک زاویه ای ملایم می سازد و پیچش و خمیدگی‌هایی اس (s) شکل دارد این خمیدگی ها نباید به صورت ۲ بعدی و  صرفا در جهت چپ و راست باشد، بلکه خمیدگی ها باید به سمت عقب و جلو، چپ و راست باشد.

۳- بونسای سبک اریب یا مایل (Shakan)

فرم “شاکان” در نتیجه‌­ی وزش باد از یک جهت و یا قرار گرفتن درخت در سایه است، که در این شرایط درخت خود را به سمت نور خورشید خم می­‌کند. در این حالت درخت از یک جهت لاغر می‌­شود، و تنه زاویه بین ۶۰ تا ۸۰ درجه نسبت به زمین دارد. ریشه‌ها از طرفی که درخت به آن تیکه دارد رشد خوبی دارد و از سمت دیگر ریشه‌ها ضعیف‌تر هستند.
شاخه اول بر خلاف جهت کج شدن درخت رشد می­‌کند تا حس تعادل بصیری ایجاد شود. تنه در پایین درخت ضخیم تر از قسمت بالا است.

۴- بونسای سبک آبشاری (Kengai)

فرم بونسای کنگای تداعی کننده درختانی است که در لبه صخره ها، پرتگاه و سطح شیب دار رشد می کنند. این درختان در معرض ریزش سنگ یا سنگینی برف و وزش باد قرار دارند و شاخسار آنها به مرور زمان به سمت پایین خم شده است.
پروش بونسای در این شکل کمی دشوار است چرا که درخت به صورت طبیعی تمایل دارد به سمت بالا رشد کند و بونسایکار در طی تربیت بونسای باید آن را به سمت پایین هدایت کند. در این سبک از گلدان های بلند استفاده می­‌شود و تنه درخت به سمت پایين خم می‌شود و رشد می کند به طوری که از قسمت انتهایی گلدان نيز پایين ترمی رود .

تاج درخت معمولاً در بالای لبه گلدان رشد می کند، اما شاخه های بعدی به طور متناوب چپ و راست بر روی بیرونی‌ترین منحنی‌های یک تنه S شکل می گیرند. به منظور حفظ تعادل درخت، این شاخه ها باید به صورت افقی رشد کنند.

۵- بونسای سبک نیمه آبشاری (Han-kengai)

این سبک مانند سبک آبشاری است اما تفاوت اصلی سبک نیمه آبشاری این است تنه درخت به سمت پایين خميده می‌شود اما از ته گلدان پایين تر نمی‌رود و تداعی کننده درختانی است که درارتفاع و در حاشيه رودخانه ها یا دریاچه رشد می کنند. شاخه های چنين درختانی معمولا به شکل افقی بر روی سطح آب رشد می کنند. تاج معمولاً بالای لبه گلدان است در حالی که انشعاب بعدی در زیر لبه اتفاق می‌افتد.

۶- بونسای سبک آبشاری چند تنه (Takan-kengai)

طرح آبشاری که در آن ازدو یا چند تنه برای ایجاد طرح آبشار به سمت پایین استفاده شده.

فرم‌‌‌‌‌‌‌‌های بونسای براساس ” چندتنه بر روی یک ریشه ”  (Multiple trunks from a single root)

۷- بونسای سبک دوتنه  (Sokan)

سوکان از فرم های رایج در طبیعت است. در این سبک هر دو تنه از یک سیستم ریشه واحد رشد می­‌کند. پایه تنه ها ممکن است تا فاصله کوتاهی از سطح خاک به یکدیگر متصل باشند.تنه ها از نظر ضخامت و طول باهم متفاوت هستند، و یک تنه بزرگتر و ضخیم تر از تنه دیگر است.

۸- بونسای سبک سه تنه (Sankan)

در این سبک سه تنه از یک ریشه ها بالا آمده و مستقل از هم هستند.اندازه تنه های متفاوت است و معمولا یک تنه ضخیم تر و بلند تر از بقیه است.سه تنه به گونه ای قرار می گیرد که تقارن را به حداقل برساند و طراحی را تا حد امکان طبیعی جلوه دهد.

اگر در این سبک به جای سه تنه از پنج تنه استفاده شود “Gokan” – هفت تنه “Nanakan” – نه تنه “Kyukan” نامیده می‌­شود در بونسای تعداد تنه ها همیشه فرد است تنها استثنا در این زمینه عدد ۲ است. این تعداد به فرهنگ ذن اشاره دارد.

۹- بونسای سبک چند تنه (Kabudachi, kabubuki)

این طرح ، طرح انبوه “clump” نيز خوانه می‌شود. زیرا سه عدد و یا تعدادی بيشتر از سه عدد تنه که البته همواره عددی فرد را نشان می‌دهد به شکل نامنظم از یک سيستم ریشه بيرون می آیند. بنابراین در واقع درختی با چندین تنه در این طرح پرورش می یابد. تنه ای که ضخامت بيشتری از دیگر تنه ها دارد از دیگران نيز ارتفاع بيشتری دارد. در طبيعت درختانی همانند درخت به، اسپيره و یا دیگر درختچه ها چنين شکلی می‌توانند. داشته باشند. (زالزاک ها در منطقه غرب معولا به این فرم یافت می‌شود).

۱۰- بونسای سبک کنده (Korabuki)

این طرح همانند طرح قبلی (چند تنه یا طرح انبوه) است اما تنه ها از سيستم ریشه ای مسطحی بيرون نمی آیند. ریشه شکلی گنبدی دارد و چندین تنه درخت از آن می رویند.

۱۱- بونسای سبک رافت (Ikadabuki)

 یکی دیگر از فرم های بونسای سبک رافت است. این فرم از جمله فرم های پر طرفدار است. گاهی در طبيعت تنه درخت بر اثرعوامل طبیعی امکان دارد به طرف زمین خم شود و یا تنه به زمین بیافتد، با این حال بتواند به زندگی ادامه دهد. در این حالت شاخ ها به سمت بالا رشد کرده و بعد از مدتی ریشه های جدید رشد می‌کنند و ریشه های قدیمی که به طوقه تنه اصلی است از بین می­‌رود.
از شاخه های قدیمی نيز شاخه های جدید بوجود می آید و ممکن است به ظاهر چندین تنه فرعی وجود داشته باشد اما توجه کنيد که همگی مربوط به یک درخت هستند.در این حالت نیز تعداد تنه‌های باید عددی فرد باشد. تنه های جدید می توانند به شکل مستقيم و راست رشد کنند اما اگر پيچشی در طول آنان وجود داشته باشد اصطلاح Netsunagari برای آن استفاده می شود.

فرم‌‌‌‌‌‌‌‌های بونسای براساس ” چندتنه بر روی ریشه مجزا ”  (Multiple trunks on own roots)

۱۲- سبک بونسای دوتنه “Soju”

در این فرم از بونسای هم قواعد مربوط به سوکان وجود دارد با این تفاوت در این سبک تنه ها از سیستم ریشه ایی مجزا برخوردار هستند. ممکن است دو تنه (درخت) مانند سبک سوکان بهم بسیار نزدیک باشند یا ممکن است جدا از هم و در فاصله کمی قرار بگیرند.

در تمام سبک های چند تنه ، باید از درختان یک گونه استفاده می کنند.

۱۳- سبک بونسای کاشت گروهی

اگر تعداد درخت­ها بین سه الی نه عدد باشد، بیشتر با نام گروه “group” شناخته می شوند تا جنگل.
درختان در این طرح از یکدیگر مستقل هستند و نظر ضخامت و ارتفاع بسيار متغير هستند. سبک گروهی دارای قوانین مختلفی برای جانمایی و اندازه درخت ها می باشد. در مقاله ایی جدا به بررسی کاشت گروهی می‌پردازیم.

اگر در کاشت گروهی از سه درخت استفاده شود “Sambon-yose” ، پنج درخت “Gohon-yose” ، هفت درخت “Nanahon-yose” و نه درخت “Kyuhon-yose”

۱۴- سبک بونسای جنگل (Yose-ue )

این سبک از بونسای طرح کوچکی از یک جنگل است. درختان از یکدیگر مستقل هستند و در بدست آوردن نور و آب و مواد غذایی با یکدیگر رقابت می کنند بنابراین درختان این نوع بونسای ضخامت و ارتفاعات متفاوتی از یکدیگر دارند. بزرگترین و توسعه یافته ترین درخت در وسط گلدان بزرگ و کم عمق کاشته می شود. در طرفین چند درخت کوچکتر کاشته می شود تا یک تاج واحد را تشکیل دهند.
درختان بصورت نامنظم کاشته می­‌شوند تا به این ترتیب جنگل واقع بینانه تر و طبیعی تر به نظر برسد. تعداد درختان در این سبک می­‌تواند بیش از ۱۱ درخت باشد.

فرم‌‌‌‌‌‌‌‌های بونسای براساس تنه و قرار گرفتن ریشه (Trunk and root placement)

۱۵- سبک بونسای نگاری (NeAgari)

در این سبک ریشه ها نمایان هستند و حدود نیمی تا دو سوم تنه را شامل می­‌شود. در طبيعت در نواحی و تپه هایی که خاک سطحی شسته می‌شود قسمتی از ریشه درختان از زیر خاک بيرون آمده و دیده می شود. در این طرح نيز تنه بونسای می تواند به شکلهای مختلف راست رسمی و غير رسمی، آبشاری و … باشد.

۱۶- سبک بونسای ریشه روی سنگ (Seki-joju)

سبک ریشه روی سنگ  “Root over Rock” ، درختانی که در طبیعت بر روی صخره رشد می­کنند و ریشه آنها به دنبال آب و مواد غذایی به پایین سنگ هدایت شده و سطح رویی ریشه ها بدلیل مجاورت با هوا سخت و چوبی می­شود. تنه بونسای می تواند به شکلهای مختلف راست رسمی و غير رسمی، آبشاری و … باشد.

۱۷- سبک  بونسای ریشه در سنگ (Ishizuke, ishitsuki)   

سبک ریشه در سنگ “Root in The Rock”  یا “Growing in a rock” .

در این سبک ریشه ها در فضای بین شکاف ها یا منافذ صخره ها رشد می­کند و مانند سبک Seki-joju ریشه ها کمتر نمایان هستند. صخره ای که بونسای در آن رشد می کند ، غالباً در گلدان کم عمق قرار می گیرد ، که گاهی اوقات با آب یا شن ریز پر می شود.

فرم‌‌‌‌‌‌‌‌ های بونسای براساس پوست تنه (Trunk and bark surface)

۱۸- سبک بونسای تنه شکاف خورده یا حفره دار (Sabamiki)

این سبک جلوه ایی از برخورد صاعقه یا سایر صدمات شدید و عمیق تنه را به نمایش می گذارد ، که با گذشت زمان  ایجاد شده است. برای گونه های برگریز ، مخروط ها ، و گیاهان همیشه سبز استفاده می شود.

۱۹- سبک بونسای چوب مرده (Sharimiki)

با گذشت زمان درختانی که در شرایط آب و هوایی سخت قرار دارند و یا بر اثر عوامل بیماری‌زا قسمت زیادی از پوست تنه خود را از دست می­دهند این نواحی براثر تابش نور خورشید سفید می‌­شوند. این نواحی سفید از مشخصه های این سبک است.

دیگر فرم‌‌‌‌‌‌‌‌ های بونسای

۲۰- بونسای سبک جارویی (Hokidachi)    

سبک جارویی در اصلاح ژاپنی “هوکیداچی” برای درختان برگریز با انشعابات گسترده و ریز مناسب است.نارون از جمله درختان سبک جارویی در طبیعت است. در این سبک تنه راست است و تا بالای درخت ادامه ندارد. شاخه ها و برگ ها یک تاج توپی شکل را تشکیل می‌دهند.

۲۱- بونسای سبک ادبی  (Bunjingi) 

سبک ادبی “Literati” در اصلاح ژاپنی بونجینگی، به این سبک بی قاعده هم گفته می‌شود. این سبک از قواعد و قوانین مرسوم پیروی نمی‌کند. توصیف و توضیح این سبک کمی دشوار است.
در طبیعت این نوع درخت در مناطقی مشاهده می شود که تراکم درختان در جنگل بالاست و رقابت آنقدر شدید است که درخت تنها با افزایش ارتفاع  نسبت به درخت های دیگر می‌تواند زنده بماند. تنه به صورت کج به سمت بالا رشد می کند و کاملاً بدون انشعاب است چون نور خورشید فقط به بالای درخت می‌تابد. این درختان اغلب در گلدان های کوچک و گرد قرار می گیرند.

۲۲- بونسای سبک بادخورده  ( Fukinagashi ) 

سبک بادخورده   ( Fukinagashi )  نیز نمونه خوبی از درختانی است که برای زنده ماندن باید تلاش کنند. شاخه ها و همچنین تنه به یک طرف رشد می کنند انگار باد به طور مداوم در یک جهت به درخت می وزد. شاخه ها از هر طرف تنه بیرون می آیند اما سرانجام به یک طرف خم می شوند.

۲۳- سبک بونسای پیچیده (Nejikan)

این طرح بيشتر از دیگر فرم های بونسای به آنچه که از کشور چين آمده است شباهت دارد و طرح اژدها نيز خوانده می شود.
بونسای اژدها (اژدهای سبز) نمادی از ثروت و رفاه است. در این طرح در طول تنه درخت چند پيچش وجود دارد. طرح هشت پا “Takozukuri” از طرحهای فرعی طرح پيچنده است که معمول نيست.
بونسای هشت پا تنه ای کوتاه و ضخيم دارد و در قسمت بالای تنه چندین شاخه که پيچ و خم دارند قرار گرفته اند. در طرح حلقه ای “Bankan” شبيه طرح پيچنده است با این تفاوت که پوسته درختان در این طرح نيز پيچ می خورند همانند اینکه یک مار به دور شاخه پيچيده است.

۲۴- سبک بونسای sumo

این سبک گونه ای از استایل های غیر کلاسیک بونسای است که وجه مشخصه آن هرمی نسبتا متقارن با قاعده ای بزرگ نسبت به ارتفاع آن می باشد. این نام sumo برگرفته از کشتی سنتی ژاپن به نام sumo wrestling  می باشد که بین کشتی گیران فربه و سنگین وزن ژاپنی انجام می شود.

از دیگر فرم های بونسای می‌توان به سبک مجنون ” Zukuri- Shidare ” که از درختان مجنون مثل بید الهام گرفته و سبک های تنه گره دار” Kobukan ” ، و تنه شاری شده به شکل فنری ” Sharikan ”   اشاره کرد.

استفاده از مطالب و محتوای سایت بونسایکار با درج لینک و ذکر منبع محدودیتی ندارد.