بونسای چیست ؟

بونسای چیست ؟ بونسای هنر پرورش‌دادن گیاهان (منظور درخت، درختچه و بوته‌های دارای بافت چوبی) در ظرف‌های کم‌عمق، در اندازه‌های کوچک و مینیاتوری با حفظ تمام تناسب‌ها و ویژگی‌های ظاهر یک درخت در اندازه واقعی خود در طبیعت است.

این یک هنر جذاب و زنده است که برای ساخت آن  از تکنیک‌های باغبانی و اصول زیبایی‌شناسی استفاده می‌شود تا ترکیب شگف‌انگیز درختان کوتوله‌ شده و زیبا را در گلدان‌های کم‌عمق به وجود بیاورد.

ریشه‌های این هنر از امپراتوری چین نشأت گرفته و ژاپنی‌ها آن را کپی‌ برداری کردند و با ایجاد تغییراتی آن را تبدیل به چیزی کردند که امروزه آن را بونسای می‌نامیم.

معنی بونسای

کلمه “Bon-Sai” یک اصطلاح ژاپنی است که از واژه چینی “پونسای” یا “پانسای” یعنی “Pun-sai” که امروزه با نام penjing (پنجینگ) می‌شناسیم، برگرفته شده است.

بونسای از دو بخش تشکیل شده که بخش اول آن “Bon” به معنی سینی، ظرف و گلدان کم‌عمق است. و بخش دوم آن ”Sai” به معنی کاشتن، کشت و کار گیاه و پرورش دادن گیاهان است. ترجمه تحت‌الفظی کلمه بونسای می‌شود: “کاشته‌شده در سینی” یا “کاشتن گیاه در گلدان کم‌عمق” 

بونسای دقیقا چیست ؟

تا اینجا متوجه شدیم معنی بونسای گیاه کاشته شده در گلدان  کم‌عمق است. قریب به هزار سال است که این هنر وجود دارد. هدف نهایی از پرورش بونسای ایجاد یک طبیعت مینیاتور شده اما واقع‌بینانه از شکل یک درخت است. اما گیاهانی می‌توانند درپرورش بونسای استفاده شوند که ساقه یا تنه آنها دارای بافت چوبی باشند، شاخه‌های چوبی و حقیقی تولید کنند و شاخه‌ها قابلیت هرس کردن داشته باشند. گیاه یا درخت باید بتواند با شرایط محیط کوچک ریشه (گلدان‌های کوچک و کم‌عمق) و هرس ریشه، سازگار شوند.

بونسای گونه خاصی از گیاه که به لحاظ ژنتیکی کوتوله باشد نیست، هر چند درختان دارای برگ‌های ریز و کوچک کار طراحی درخت را آسان‌تر می‌کند.

بونسای به کمک انواع تکنیک‌های پیشرفته باغبانی مانند انواع هرس کردن، جوانه گیری و سیم‌بندی ساخته می‌شود و با محدود کردن مواد غذایی و کنترل تغذیه البته به شرط حفظ سلامت گیاه، رشد اندام‌های گیاه مانند ریشه، شاخه‌ها و اندازه درخت محدود و تحت کنترل قرار می‌گیرد و با بهره بردن از اصول زیبایی‌شناسی و الهام از طبیعت شکل و فرم‌های متنوعی به آن داده می‌شود.

برای درک بهتر اینکه بونسای چیست بهتر است کمی از تاریخچه بونسای بیشتر بدانیم.

تاریخچه بونسای 

بیش از دوهزار و سیصد سال پیش در چین باستان مناظر مینیاتوری از طبیعت بخصوص کوهستان‌ها ساخته می‌شد. هر چقدر این بازآفرینی‌ها در اندازه‌های کوچک به طبیعت اصلی بیشتر نزدیک بود، قدرت جادویی بیشتری داشتند. ژاپنی‌ها با الگوگرفتن از این فرم‌هنری چینی شروع‌ کردن به پرورش جداگانه درخت‌های کوته و تحت تعالیم ذن‌ بودیسم ژاپنی تغییراتی در مسیر پرورش درختان انفرادی، انجام دادند تا در نهایت به چیزی که امروزه به عنوان بونسای میشناسیم، تبدیل شده است.

تاریخچه بونسای در چین

حوضچه‌های کم‌عمق یا سفال‌های مسطح (همان ظرف‌های کم‌عمقی که با نام “pan” , “pen” یا “pun” می‌شناسند) در عصر برنز در بخشی از سرزمین چین ساخته می‌شد. شکل‌های منتخبی از آنها برای استفاده در مراسم سیاسی و مذهبی بکار گرفته می‌شد.

دوهزارسال پیش زمانی که تجارت خارجی با کشورهای همسایه رونق گرفت، انواع گیاهان معطر و بخورهای خوشبو به چین آورده شد و شکل جدیدی از این ظروف که بخوردان‌های مخصوصی در آنها قرار می‌گرفت، ساخته شدند. جام یا ظرف عود‌سوز با درپوش سوراخ‌ داری به شکل کوهستان‌ها یا جزایر مقدس در بالای آنها پوشانده می‌شد. که تصاویر شخصیت‌ها و‌ حیوانات اسطوره‌ای بر روی تپه‌ها و دامنه‌های آن قرار داشتند. 

نمونه‌های کوچک ظرف‌های کم‌عمق “pen”  در قسمت زیرین قرار می‌گرفت تا خاکسترهای داغ را بگیرند و یا با آب داخل ظرف را پر می‌کردن تا به عنوان نمادی از اقیانوس باشند، که این کوه‌ها یا جزایر مقدس از آن بیرون آمده‌اند.

از این زمان است که توصیفات مکتوب از این نمایش‌های سینی-پان (pun-tray) وجود دارد. ایجاد و مراقبت از آنها پیشرفت کرده بود و بلوغ هنر اتفاق افتاده بود.

اعتقاد بر این است که اولین درختان با ارزش در مناطق وحشی جمع آوری شده و پر از پیچ و تاب ، گره و شکل‌های عجیب و غریب بودند. این درختان ارزش چوب یا کاربرد عملی دیگری نداشتن، اما مقدس بودند. شکل‌های عجیب و غریب آنها یادآور وضعیت‌های یوگا هستند که بارها بر روی خود خم شده‌اند و مایعات حیاتی را به گردش درآورده‌اند، گفته می‌شد علت عمر طولانی آنها همین است.

پس از قرن شانزدهم به این کارها “pun tsai” یا “سینی کاشتن” گفته می شد. اصطلاح pun Ching (“سینی منظره” که اکنون به آن Penjing گفته می‌شود) تا قرن ۱۷ مورد استفاده قرار نگرفت.

تاریخچه بونسای در ژاپن

اعتقاد بر این است که اولین “سینی منظره” ها حدود ۱۲۰۰ سال پیش به عنوان سوغات‌های مذهبی از چین به ژاپن آورده شدند. هزار سال پیش اولین اثر داستانی بلند در ژاپن شامل این جملات بود :

” یک درخت [اندازه کامل] که در جایگاه طبیعی خود در حال رشد است، یک چیز خام است. تنها هنگامی که در نزدیکی انسان نگه‌داشته می شود و آن را عاشقانه مراقبت میکند شکل و سبک آن, توانایی تبدیل شدن به یک روش(مد) را بدست می‌آورد”

تا هشتصد سال قبل هیچ تصویر گرافیکی از این مناظر مینیاتوری در ژاپن ساخته نشده، همه چیز چینی‌ها برای ژاپنی‌ها مجذوب کننده بود. مذهب بودیسم چینی وارد ژاپن شد و به  ذن‌بودیسم در ژاپن تبدیل شد. پیدا کردن زیبایی در ریاضتی شدید (کشف زیبایی در سادگی بیش از حد) از جمله آموزه‌هایش بود. راهبان ذن با کم کردن شکل‌های زمین به عنوان یک مدل، سینی مناظر خود را در امتداد خطوط مشخص گسترش دادن تا یک درخت در گلدان بتواند نمایانگر جهان باشد.

گلدان‌های ژاپنی در آن زمان کمی عمیق‌تر از گلدان‌های سرزمین‌ اصلی یعنی چین بود و روش باغبانی مشابه ‌ای در ژاپن وجود داشت که هاچی‌نو‌کی (hachi-no-ki) نامیده می‌شد و معنی آن درختان کاسه‌ای بود. یک افسانه مشهور ژاپنی وجود دارد که در اواخر سده ۱۳۰۰ میلادی یک سامورایی فقیر برای تهیه گرما و پذیرایی از راهب مسافر در یک شب سرد زمستانی سه تا درخت کاسه‌ای خود را می‌سوزاند و راهب بعدها در لباسی مبدل به آن سامورایی پاداش می‌دهد.

تقریبا همه افراد از سرداران ارتش تا دهقان‌های ساده انواع فرم‌های درخت ‌ها و آزالیا را که در گلدان کاشته بودند پرورش می‌دادند.

در اواخر قرن هجدهم میلادی شروع کردند به نمایش درختان کوتوله گلدانی کاج سنتی که در پایتخت، کیوتو برگزار می‌شد. کارشناسان از پنج استان و سرزمین‌های همسایه هر کدام یک یا دو گیاه جهت ارائه به بینندگان یا برای داوری و رتبه‌بندی آنها همراه خود می‌آوردند.

در حدود سال ۱۸۰۰ میلادی ، گروهی از دانشمندان هنرهای چینی در نزدیکی شهر اوساکا جمع شدند تا در مورد سبک‌های اخیر در درختان مینیاتوری بحث کنند. درختان کوتوله آنها به “بونسای” (تلفظ ژاپنی اصطلاح چینی pun-tsai) تغییر داده شد تا آنها را از hachi-no-ki معمولی که بسیاری از افراد از آن مراقبت می کردند متمایز کنند. چون بون (bon) یا پن( pen) آنها بسیار کم‌عمق‌تر از کاسه‌های hachi بود.

این نشان می دهد که حداقل برخی ازپرورش‌دهندگان با نیازهای باغبانی درختان گلدانی در ظروف کوچکتر موفقیت بهتری داشتند. بونسای اکنون به عنوان یک موضوع طراحی دیده می‌شد. رویکرد کار صنایع دستی سنتی جایگزین رویکرد مذهبی اسطوره‌ای شد و بونسای در سطح عموم جامعه گسترش یافت.

سایزها و سبک‌های مختلف در قرن‌های بعدی گسترش یافت کاتالوگ و کتاب‌های زیادی  در مورد درختان، ابزارها و گلدان‌ها نوشته و منتشر شد. سیم‌های مسی و آهنی جایگزین الیاف‌های گیاهی برای فرم‌دهی درختان شدند. گلدان‌های تولید انبوه چین با مشخصات و ویژگی‌های ژاپنی تولید شدند و تعداد علاقمندان و سرگرمی‌های مرتبط روز به روز گسترش پیدا کرد.

پس از زلزله بزرگ کانتو که منطقه توکیو را در سال ۱۹۲۳ ویران کرد، گروهی شامل سی خانواده از پرورش‌دهندگان حرفه‌ای در بیست مایل دورتر در اومیا اسکان داده شدن و آن جا را به مرکز فرهنگ بونسای ژاپن تبدیل کردند. دهکده بونسای اومیا در سال ۱۹۳۰ به عنوان مرکز نمایش‌های رسمی بونسای شناخته شد.

بعد از بازسازی طولانی مدت جنگ اقیانوس آرام بونسای بالغ شد و به عنوان یک هنر بومی مهم مورد پرورش قرار گرفت. برگزاری برنامه‌های کارآموزی ، تعداد بیشتری از نمایش‌ها ، کتاب‌ها و مجله‌ها و برگزاری کلاس آموزشی برای افراد خارجی ، کلمه بونسای را پخش می‌کرد.

استفاده از توانایی ابزارهای سفارشی که با دانش پیچیده فیزیولوژی گیاهان مطابقت داشتند، به تعدادی از استادان این امکان را داد که از رویکرد صنایع دستی به بخش واقعاً هنری و طراحی هنری کارها بپردازند.

تاریخچه بونسای در غرب

این مقاله بروزرسانی می‌شود…..

استفاده از مطالب و محتوای سایت بونسایکار با درج لینک و ذکر منبع محدودیتی ندارد.